2. ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ

• ਨਾਮ: ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ

• ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ: ਰਾਮਚੰਦ

• ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਨਾਮ: ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ

• 5 ਮੁਕਤਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂੱਜੇ ਨੰਬਰ ਦੇ ਮੁਕਤੇ

• ਤੁਸੀ ਸਿੱਖ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕਰਣ ਵਾਲੇ 8 ਵੇਂ ਨੰਬਰ ਦੇ ਸਿੰਘ ਹੋ

• ਨਿਵਾਸੀ: ਘੁਮੇਆਣਾ

• ਕਦੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ: 22 ਦਿਸੰਬਰ 1705

• ਕਿੱਥੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ: ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ

• ਕਿਸਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜੇ: ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ

• ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦਾ ਸਥਾਨ: ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ

• ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ: 25 ਦਿਸੰਬਰ 1705

ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਨੋਟ: ਕਈ ਇਤਹਾਸਕਾਰ ਇਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ 5 ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ 5 ਮੁਕਤਿਆਂ ਨੇ ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਠੀਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 5 ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸਲਈ ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਮੁਕਤੇ ਨੂੰ ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕਰਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ 8 ਵਾਂ ਨੰਬਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ 22 ਦਿਸੰਬਰ 1705 ਦੇ ਦਿਨ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਤੁਸੀ ਵੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਤੁਸੀ ਘੁਮੇਆਣਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਰਾਮਚੰਦ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੁਕਤਾ ਇਸਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੰਜ ਮੁਕਤਿਆਂ ਨੇ ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੰਜ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕਰਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਦੇਣ ਲਈ ਉੱਠੇ ਸਨ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਪੰਜ ਮੁਕਤਿਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ ਜੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਅਮ੍ਰਤਪਾਨ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ  ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਗਏ ਸਨ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਨਿਰਮੋਹਗੜ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ  ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਜੱਮਕੇ ਲੜਾਈਯਾਂ ਲੜੀਆਂ ਸਨ। ਤੁਸੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਤੁਸੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ   ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ। 20 ਦਿਸੰਬਰ 1705 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਣ-ਮਰਣ ਦੀਆਂ ਕਸਮਾਂ ਖਾਣ ਵਾਲੇ 39 ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪ ਜੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 40 ਸਿਂਘਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ 40 ਮੁਕਤੇ ਕਹਿਕੇ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਤੇ ਹੋਈ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪਹੁੰਚੇ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਥਕੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਬੁਧੀਚੰਦ ਰਾਵਤ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਿਸੇ ਚਮਕੌਰ ਨਿਵਾਸੀ ਨੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੋਪੜ ਜਾਕੇ ਉੱਥੇ ਦੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੁਗਲ ਫੋਜਾਂ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲੱਗਭੱਗ 10 ਲੱਖ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਸੀ। ਕੁੱਝ ਹੀ ਦੇਰ ਵਿੱਚ ਜਬਰਦਸਤ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਸਿੱਖ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਦਾ ਜੱਥਾ ਲੈ ਕੇ ਗੜੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੂਝਦੇ ਅਤੇ ਤੱਦ ਤੱਕ ਜੂਝਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਰਾਤ ਹੋਣ ਤੱਕ 35 ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ 25 ਦਿਸੰਬਰ 1705 ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।