9. ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ

ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੀਗਾਰੂ ਵੱਡੇ ਹੀ ਬਹਾਦੁਰ ਅਤੇ ਪਰੋਪਕਾਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਉਹ ਵੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ  ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭਗਤਮਾਲਾ ਦੇ ਲੇਖਕ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜਵੇ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ  ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ: ਅਸੀਂ ਸ਼ਸਤਰ ਫੜਨੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਫੜਨ ਹਨ। ਸਮਾਂ ਕਲਯੁਗ ਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਦਿਆ ਕਰਕੇ ਮੀਰ ਦੀ ਮੀਰੀ ਲੈਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਰਕੇ ਪੀਰ ਦੀ ਪੀਰੀ ਲੈਣੀ ਹੈ। ਤੁਸੀ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਹਜੂਰੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ। ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਫੌਜ ਬਣਾਈ ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ। ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਗੁਰਿੱਲਾ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤਾਂਡਵ ਮਚਾਇਆ ਕਿ ਮੁਗਲ ਅਲੀ, ਅਲੀ ਕਰਣ ਲੱਗੇ। ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਸ਼੍ਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆ ਪਹੁੰਚੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇੰਨੀ ਜਲਦੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਉਂਮੀਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਲੜਾਈ ਗਲੇ ਤੱਕ ਆ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲੋਹਾ ਲੈਣ ਦੀ ਠਾਣ ਲਈ। ਪਿੱਪਲੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਕਾਫ਼ੀ ਜੰਗੀ ਸਾਮਾਨ ਸੀ, ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਕੇਵਲ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਦੀ ਆਸ। ਭਾਈ ਤੋਤਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਨਿਰਾਲਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਨੰਦਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਤਰਿਲੋਕਾ ਜੀ ਜੁਝਤੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਰੀਮ ਬੇਗ, ਜੰਗ ਬੇਗ ਅਤੇ ਸਲਾਮ ਖਾਨ ਕਿਲੇ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਗਿਰਾਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋ ਗਏ। ਦੀਵਾਰ ਡਿੱਗੀ ਵੇਖ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੀਬੀ ਵੀਰੋ ਜੀ ਦੇ ਸਹੁਰੇ-ਘਰ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬਰਾਤ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੀਘੀ ਝਬਾਲ ਜਾਵੇ। (ਬੀਬੀ ਵੀਰੋ ਜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ, ਬਰਾਤ ਆਉਣੀ ਸੀ।) ਰਾਤ ਹੋਣ ਵਲੋਂ ਲੜਾਈ ਰੁੱਕ ਗਾਈ, ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਰਾਤਾਂ-ਰਾਤ ਦੀਵਾਰ ਬਣਾ ਲਈ। ਦਿਨ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਫਿਰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਪੈਂਦੇ ਖਾਨ ਦੇ ਕੋਲ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਫੋਜਾਂ ਲੜਦੇ-ਲੜਦੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਤਰਫ ਵਧੀਆਂ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਆਕੇ ਹੌਂਸਲਾ ਵੱਧਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਚੱਬੇ ਦੀ ਜੂਹ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਘਮਾਸਾਨ ਜੁਧ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦਰੀ ਵਲੋਂ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਲੜਾਈ ਦੇ 13 ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀਤ ਮਲੇਛਨ ਕੌ, ਭਾਈ ਪਿਰਾਣਾ ਸੁ ਪ੍ਰੇਮ ਕੇ ਬੀਚ ਸਮਾਏ ॥ (ਚੇਪਟਰ 11, ਛੰਦ 12)

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਵਾਕੇ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। 13 ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਨਾਮ:

• 1. ਭਾਈ ਨੰਦ (ਨੰਦਾ) ਜੀ

• 2. ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ

• 3. ਭਾਈ ਪਿਰਾਨਾ ਜੀ

• 4. ਭਾਈ ਤੋਤਾ ਜੀ

• 5. ਭਾਈ ਤਰਿਲੋਕਾ ਜੀ

• 6. ਭਾਈ ਮਾਈ ਦਾਸ ਜੀ

• 7. ਭਾਈ ਪੈੜ ਜੀ

• 8. ਭਾਈ ਭਗਤੂ ਜੀ

• 9. ਭਾਈ ਨੰਤਾ (ਅਨੰਤਾ) ਜੀ

• 10. ਭਾਈ ਨਿਰਾਲਾ ਜੀ

• 11. ਭਾਈ ਤਖਤੂ ਜੀ 

• 12. ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਜੀ

• 13. ਭਾਈ ਗੋਪਾਲ ਜੀ

ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਗਰਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਣਾਇਆ।