116. ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਦੀ ਪੁਕਾਰ

""(ਤੈਰਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਕੂਦਣਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੱਧਾਲੂਵਾਂ ਅਤੇ ਭਕਤਾਂ ਦੀ ਆਣ ਲਈ ਤਾਂ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵੀ ਦੇਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।)""

ਇਫ਼ਤਖਾਰ–ਖਾਨ ਨੇ ਪੰਡਤਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਹਿੰਦੁਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋਰ ਨਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣ ਲਗਾ। ਇਨਕਾਰ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਲਈ ਮੌਤ–ਦੰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਔਰੰਗਜੇਬ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੰਡਤਾਂ ਦਾ ਸਵਾ ਮਨ ਜਨੇਊ ਉਤਰਵਾਕੇ ਖਾਨਾ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੂੱਧ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੰਡਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਵੀ–ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਦੀ ਅਰਾਧਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਆਖੀਰ ਲਾਚਾਰ ਹੋਕੇ ਹਿੰਦੁਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਭਾ ਬੁਲਾਈ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦਾ ਕੋਈ ਉਪਾਅ ਕੱਢਣ ਦੀ ਜੁਗਤੀ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ। ਤਾਂਕਿ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜੇ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਕੇ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹੀ ਇੱਕ ਮਾਤਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੇਕਸ਼ਤਾ ਦੇ ਪਕਸ਼ਧਰ ਸਨ। ਅਤ: ਮਟਨ ਨਿਵਾਸੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਰਾਮ ਜੋ ਕਿ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜੀ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪੜ੍ਹਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਛੁੱਟਿਆਂ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤਿਨਿੱਧੀ ਮੰਡਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਅੱਪੜਿਆ। ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੋਈ "ਸਰਲ ਸਮੱਸਿਆ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ"। ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਗੈਰ–ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਟੀਕਾ ਪਾਕੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿਹਰ ਉੱਠੇ ਅਤੇ ਦਯਾ ਵਿੱਚ ਪਸੀਜ ਗਏ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਿਮੰਡਲ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਗੁਰੂ ਜੀ ! ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੇ ਕਹਰ ਵਲੋਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਡੁੱਬ ਰਹੀ ਨਿਆ (ਨਇਆ) ਨੂੰ ਬਚਾਓ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਵੀ ਬਲਪੂਰਵਕ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਧਰਮ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਣ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੂੱਧ ਸਨ। ਉਹ ਆਪ ਵਿਅਕਤੀ–ਸਾਧਾਰਣ ਵਿੱਚ ਜਾਗ੍ਰਤੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਨਾਹੀਂ ਡਰੋ ਅਤੇ ਨਾਹੀਂ ਡਰਾਓ ਅਰਥਾਤ:

ਭਯ ਕਾਹੂ ਕੌ ਦੇ ਨਹਿੰ ਨਹਿੰ ਭਯ ਮਾਨਤ ਆਨ ॥

ਇਸਲਈ ਪ੍ਰਤਿਨਿੱਧੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਉੱਤੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂਦੇਵ ਵਿਚਾਰ ਮਗਨ ਹੋ ਗਏ। ਉਦੋਂ ਗੁਰੂਦੇਵ ਦੇ 9 ਸਾਲ ਦੇ ਪੁੱਤ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਏ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਨਿੱਤ ਦੇ, ਹਰਸ਼–ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਉਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਸੱਨਾਟਾ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਮਾਹੌਲ ਪਾਇਆ। ਤਾਂ ਬਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ: ਪਿਤਾ ਜੀ ! ਅੱਜ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਭਜਨ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਇਹ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਦੀ ? ਗੁਰੂਦੇਵ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਲਕ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੂੰ ਟਾਲਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ: ਪੁੱਤ ! ਤੁਸੀ ਖੇਡਣ ਜਾਓ। ਪਰ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਕਿੱਥੇ ਮੰਨਣੇ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦੋਹਰਾਂਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ: ਪਿਤਾ ਜੀ ਖੇਲ ਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਸ ਇੰਨਾ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਭਲੇ–ਆਦਮੀ ਕੌਣ ਹਨ ? ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਹਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਇੰਨੀ ਉਦਾਸੀ ਕਿਉਂ ? ਗੁਰੂਦੇਵ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਇਹ ਲੋਕ ਕਸ਼ਮੀਰ  ਦੇ ਪੰਡਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਇਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਉਪਾਅ ਖੋਜ ਕੱਢਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਔਰੰਗਜੇਬ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦੁਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਆਦੇਸ਼ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਵੇ। ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜੀ ਤੱਦ ਗੁਰੂਦੇਵ ਵਲੋਂ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ: ਤੁਸੀਂ ਫਿਰ ਕੀ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ? ਗੁਰੂਦੇਵ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਪੁੱਤਰ ! ਅਜਿਹਾ ਉਦੋਂ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਇਸ ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਆਪਣੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਵੇ ! ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜੀ ਬੋਲੇ ਕਿ: ਫਿਰ ਦੇਰ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈ ? ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਰਖਿਅਕ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪਿਆਰਾ ਸਤਿ ਪੁਰਖ ਹੋਰ ਕੌਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਂਜ ਹੀ ਤੈਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਕੂਦਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਪੰਡਤ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ ਤਾਂ ਤੁਸੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੋ। ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤਾਂ ਉੱਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣਾ ਤੁਹਾਡਾ ਫਰਜ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ: ‘ਜੋ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਤੀਸ ਕੰਠ ਲਗਾਵੇ’ ਇਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਹੈ। ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਲੋਂ ਇਹ ਵਚਨ ਸੁਣ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤਿ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੋਲੇ, ਪੁੱਤਰ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹੀ ਆਸ ਸੀ। ਬਸ ਮੈਂ ਇਹੀ ਸੁਣਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੰਗਤ ਵੀ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣਕੇ ਅਵਾਕ ਅਤੇ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਗਈ।