22. ਕੋਦਰਾ ਅਤੇ ਹੰਸ

ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਹਾਂਸੀ ਦੇ ਡੇਰੇ ਛੱਡਕੇ ਜਦੋਂ ਫਰੀਦ ਜੀ ਪਾਕਪਟਨ ਆਏ ਤਾਂ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਮਨਮੌਜੀ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਵੀ ਸੁੱਕੀ ਸੀ, ਕਾਜੀਆਂ ਅਤੇ ਮੌਲਾਨਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਫਰੀਦ ਜੀ ਕਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਨਾ ਖੌਹ ਲੈਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਖੰਡ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਨਾ ਕਰ ਦੈਣ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵੇਖਕੇ ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੇ ਹੰਸ ਪੰਛੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਸੀ ਉਡਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ:

ਕਲਰ ਕੇਰੀ ਛਪੜੀ ਆਇ ਉਲਥੇ ਹੰਝ ॥

ਚਿੰਜੂ ਬੋੜਨ੍ਹਿ ਨਾ ਪੀਵਹਿ ਉਡਣ ਸੰਦੀ ਡੰਝ ॥੬੪॥  ਅੰਗ 1381

ਸਿੱਧਾ ਮਤਲੱਬ– ਮਾਨ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਹੰਸ ਉੱਡਦੇ–ਉੱਡਦੇ ਸੁੱਕੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਪਿਆਸ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ਛਪਰੀ ਵੇਖਕੇ ਉਤਰੇ। ਜਦੋਂ ਕੰਡੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠਕੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਪਾਣੀ ਲੂਣ ਵਾਲਾ, ਕੌੜਾ ਅਤੇ ਮੈਲਾ ਸੀ। ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਡਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹ ਪਛਤਾਉਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਤਰੇ ਹੀ ਕਿਉਂ। ਭਾਵ ਮਤਲੱਬ– ਫਰੀਦ ਜੀ, ਪਾਕਪਟਨ ਇਸ ਆਸ ਵਲੋਂ ਆਏ ਕਿ ਅੱਲ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਜੁੱੜਕੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦਿਨ ਕੱਟ ਲੈਣਗੇ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਕੁਸੰਗੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ–ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੋਈ। ਪਰ ਉੱਥੇ ਵਲੋਂ ਉੱਠਕੇ ਜਾਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਖੁਦਾ ਵਲੋਂ ਦੁਆ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧੀ ਦਿੳ। ਫਰੀਦ ਜੀ ਲਾਲਚੀ ਕਾਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਕੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ:

ਹੰਸੁ ਉਡਰਿ ਕੋਧ੍ਰੈ ਪਇਆ ਲੋਕੁ ਵਿਡਾਰਣਿ ਜਾਇ ॥

ਗਹਿਲਾ ਲੋਕੁ ਨ ਜਾਣਦਾ ਹੰਸੁ ਨ ਕੋਧ੍ਰਾ ਖਾਇ ॥੬੫॥   ਅੰਗ 1381

ਸਿੱਧਾ ਮਤਲੱਬ– ਉੱਡਦੇ ਹੋਏ ਹੰਸ, ਕੋਦਰੇ ਯਾਨੀ ਬਾਜਰੇ ਜਿਹੇ ਇੱਕ ਆਨਜ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਉਤਰੇ। ਜਦੋਂ ਖੇਤ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਉਡਾਣ ਲਈ ਭੱਜਿਆ। ਪਰ ਉਸ ਬਾਵਲੇ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀ ਪਤਾ ਕਿ ਹੰਸ ਤਾਂ ਕੋਦਰਾ ਖਾਂਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਭਾਵ ਮਤਲੱਬ– ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ਮਹਾਨ ਤਿਅਗੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨਿਰਮਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਾਕਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਸੱਮਝਦੇ ਸਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਮਹਾਤਮਾ। ਉਹ ਹਸਂ ਰੂਪ ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲੋਂ ਕੱਢਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰਣ ਲੱਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੂਰਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਫਰੀਦ ਜੀ ਤਾਂ ਤਿਆਗੀ ਸਨ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਰੋਜੀ ਨਹੀਂ ਖੌਹ ਸੱਕਦੇ ਸਨ। ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਜੋ ਵੀ ਵਚਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਪੂਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੋਨਾਂ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਧੰਧੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਇੱਕ ਨੇ ਅਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀ ਪੇਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਵਲੋਂ ਈਰਖਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਕ੍ਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਲਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਹੰਸਾਂ ਨੇ ਹੰਸ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਗਲਿਆਂ ਨੇ ਬਗਲੇ। ਦੁਨੀਆ ਚੱਲਦੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਹੈ। ਕਈ ਆਏ ਅਤੇ ਕਈ ਗਏ। "ਮੈਂ" ਅਤੇ "ਮੇਰੀ" ਦਾ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ।

ਚਲਿ ਚਲਿ ਗਈਆਂ ਪੰਖੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹੀ ਵਸਾਏ ਤਲ ॥

ਫਰੀਦਾ ਸਰੁ ਭਰਿਆ ਭੀ ਚਲਸੀ ਥਕੇ ਕਵਲ ਇਕਲ ॥੬੬॥  ਅੰਗ 1381

ਮਤਲੱਬ– ਸੰਸਾਰ ਉੱਤੇ "ਅਨੇਕਾਂ" ਇੰਜ ਹੀ ਗੁਜਰੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ "ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ" ਵਸਾਏ, "ਸਲਤਨਤਾਂ" ਕਾਇਮ ਕੀਤੀਆਂ। ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਤਾਲਾਬ ਨੇ ਵੀ ਸੁੱਕ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਕਮਲ ਫੁਲ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿਕੇ ਕੁਮਲਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਹੰਸਾਂ ਨੇ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਕੇ ਉੱਡ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਸੰਸਾਰ ਤਾਂ ਇੱਕ ਚੱਲਦੀ ਸਰਾਏ ਹੈ।

ਫਰੀਦਾ ਕਿਥੈ ਤੈਡੇ ਮਾਪਿਆ ਜਿਨ੍ਹੀ ਤੂ ਜਣਿਓਹਿ ॥

ਤੈ ਪਾਸਹੁ ਓਇ ਲਦਿ ਗਏ ਤੂੰ ਅਜੈ ਨ ਪਤੀਣੋਹਿ ॥੭੩॥   ਅੰਗ 1381

ਫਰੀਦ ਜੀ ਫਰਮਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖ, ਮਨੁੱਖ ਵਲੋਂ ਵਿਅਰਥ ਹੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦਾ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਮੇਰੇ ਪੂਰਵਜ ਗਏ ਹਨ, ਮੈਂ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਪਰ ਸੱਮਝ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ। ਪੱਕੇ ਪੈਰ ਜਮਾਣ ਲਈ ਲੜਦਾ ਹੈ, "ਅਹੰਕਾਰ" ਅਤੇ "ਲਾਲਚ" ਵਿੱਚ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਫਿਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਜਿਸਦੀ ਇੱਛਾ ਵਲੋਂ ਇੱਥੇ ਆਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ।