20. ਲੁਹਾਰ ਦੀ ਕਥਾ

ਫਰੀਦ ਜੀ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਤਪਸਿਆ ਕਰਣ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਮਾਲਿਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਤਾਂ ਇੱਕ ਲੁਹਾਰ ਕੁਲਹਾੜੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੜਾ ਲਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਵੇਖਿਆ। ਲੁਹਾਰ ਨੇ ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: ਭਾਈ ! ਤੂੰ ਕੌਣ ਹੈਂ  ? ਫਰੀਦ ਜੀ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਬੋਲੇ: ਭਾਈ ! ਮੈਂ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਹਾਂ। ਲੁਹਾਰ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ: ਭਾਈ ! ਵੇਖੋ, ਇਹ ਜੰਗਲ ਮੈਂ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਲੇ ਲਿਆ ਹੈ, ਹੁਣ ਇਹ ਮੇਰੀ ਮਲਕੀਅਤ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੋਲਾ (ਕੋਇਆ, ਕੋਯਲਾ) ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ, ਤੁਸੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਜੰਗਲ ਖੋਜੋ। ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਲੋਕ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤਾ:

ਕੰਧਿ ਕੁਹਾੜਾ ਸਿਰਿ ਘੜਾ ਵਣਿ ਕੈ ਸਰੁ ਲੋਹਾਰੁ ॥

ਫਰੀਦਾ ਹਉ ਲੋੜੀ ਸਹੁ ਆਪਣਾ ਤੂ ਲੋੜਹਿ ਅੰਗਿਆਰ ॥੪੩॥  ਅੰਗ 1380

ਮਤਲੱਬ– ਮੋਡੇ ਦੇ ਉੱਤੇ ਕੁਹਾੜਾ (ਕੁਲਹਾੜੀ) ਅਤੇ ਸਿਰ ਦੇ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੜਾ ਰੱਖਕੇ ਲੁਹਾਰ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਏਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਧਰਤੀ, ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਕਰਤੇ ਯਾਨੀ "ਈਸ਼ਵਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ)" ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਣ ਲਈ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਉਸਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਹਾਸਲ ਕਰਣ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਪਰ ਤੁਹਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ (ਮਕਸਦ) ਜੰਗਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਕੱਟਕੇ ਪੈਸੇ (ਧਨ) ਹਾਸਲ ਕਰਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਵਾਬ ਸੁਣਕੇ ਲੁਹਾਰ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਾਫੀ ਮੰਗੀ। ਲੁਹਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਮਹਾਤਮਾ ਜੀ ! ਮੈਨੂੰ ਲਗਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀ ਵੀ ਲੱਕੜੀ ਕੱਟਣ ਆਏ ਹੋ  ? ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਭਾਈ ! ਜੋ ਕੋਲਾ (ਕੋਇਲਾ, ਕੋਯਲਾ) ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਇਹ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇੱਥੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਤੂੰ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉੱਥੇ, ਪਰਲੋਕ ਤੈਨੂੰ ਕਿਸਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਂਗੀ  ? ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੇ ਸਲੋਕ ਉੱਚਾਰਣ ਕੀਤਾ:

ਫਰੀਦਾ ਇਕਨਾ ਆਟਾ ਅਗਲਾ ਇਕਨਾ ਨਾਹੀ ਲੋਣੁ ॥

ਅਗੈ ਗਏ ਸਿੰਞਾਪਸਨਿ ਚੋਟਾਂ ਖਾਸੀ ਕਉਣੁ ॥੪੪॥   ਅੰਗ 1380

ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੋਲ ਨਾ ਭਗਤੀ ਆਟਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਲੂਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਈਸ਼ਵਰ ਨੇ ਹਿਸਾਬ ਮੰਗਿਆ ਤਾਂ ਮਾਰ ਕੌਣ ਖਾਵੇਗਾ ? ਹਿਸਾਬ ਸੱਬਦਾ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੰਗਾਲ, ਸਬਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦਿਨ ਪੂਰੇ ਕਰਕੇ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੌਤ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵੀ ਕਰ, ਜਰਾ ਧਿਆਨ ਕਰ ਜੋ ਜੰਗਲ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਹਨ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਗਏ  ?

ਪਾਸਿ ਦਮਾਮੇ ਛਤੁ ਸਿਰਿ ਭੇਰੀ ਸਡੋ ਰਡ ॥

ਜਾਇ ਸੁਤੇ ਜੀਰਾਣ ਮਹਿ ਥੀਏ ਅਤੀਮਾ ਗਡ ॥੪੫॥  ਅੰਗ 1380

ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਰਾਜਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਛਤਰ ਝੂਲਦੇ ਸਨ, ਢੋਲ ਅਤੇ ਤੂਤੀਆਂ ਵਜਦੀਆਂ ਸਨ, ਕਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਵਿੱਚ ਛੰਦ ਉਚਾਰਦੇ ਸਨ। ਵੇਖੋ ਉਹ ਵੀ ਕਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡੇਰੇ ਪਾ ਯਤੀਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬੈਠੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹੁਕਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ।

ਫਰੀਦਾ ਕੋਠੇ ਮੰਡਪ ਮਾੜੀਆ ਉਸਾਰੇਦੇ ਭੀ ਗਏ ॥

ਕੂੜਾ ਸਉਦਾ ਕਰਿ ਗਏ ਗੋਰੀ ਆਇ ਪਏ ॥੪੬॥   ਅੰਗ 1380

ਮਤਲੱਬ– ਭਾਈ ! ਵੇਖ, ਵੱਡੇ ਮਹਲ (ਬਿਲਡਿੰਗ) ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਭਗਤੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਦੁਨਿਆਦਾਰੀ ਦੇ ਕੂੜ ਯਾਨੀ ਝੂਠੈ ਸੌਦੇ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਅੱਜ ਕਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਇਸਲਈ ਤੂੰ ਕੇਵਲ ਕੋਇਲੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇ, ਈਸ਼ਵਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਨੂੰ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਕਰ। ਫਰੀਦ ਜੀ ਦਾ ਭਗਤੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਲੁਹਾਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਲੈ ਆਇਆ।