21. ਕਾਜੀ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼

ਕਬੀਰਾ ਜਹਾ ਗਿਆਨੁ ਤਹ ਧਰਮੁ ਹੈ ਜਹਾ ਝੂਠੁ ਤਹ ਪਾਪੁ ॥

ਜਹਾ ਲੋਭੁ ਤਹ ਕਾਲੁ ਹੈ ਜਹਾ ਖਿਮਾ ਤਹ ਆਪਿ ॥੧੫੫॥  ਅੰਗ 1372

ਸ਼ਾਹੀ ਕਾਜੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅੰਹਕਾਰ ਸੀ, ਉਹ ਸ਼ਰਾਹ ਦਾ ਪਾਬੰਦ ਵੀ ਸੀ। ਪੰਜ ਵਾਰ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਜ ਗੁਜਾਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਰੋਜੇ ਵੀ ਬਕਾਇਦਾ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਸ਼ਾਹੀ ਖਰਚ ਉੱਤੇ ਉਹ ਹਜ ਵੀ ਕਰ ਆਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਣ ਉਹ ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਨੀਵਾਂ ਸੱਮਝਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਹੀ ਘੋੜਾ-ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ: ਆਓ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਦੇ ਬੰਦੇ ! ਮੇਰਾ ਰਾਮ ਤੈਨੂੰ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਖਿੰਚਕੇ ਕੇ ਲੈ ਆਇਆ ਹੈ। ਰਾਮ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਕੇ ਕਾਜੀ ਗ਼ੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣ ਲਗਾ: ਕਬੀਰ ! ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਕੇ ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤੂੰ ਕਾਫਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਫਿਰਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਨਾ ਤਾਂ ਰੋਜੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਹੀ ਨਮਾਜ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਹੀ ਹਜ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੱਸ ਤੈਨੂੰ ਮੂਸਲਮਾਨ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ? ਤੂੰ ਕਾਫਰ ਹੈਂ, ਕਾਫਰ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਸ਼ਾਹੀ ਕਾਜੀ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਵੇਖਕੇ ਹੰਸ ਪਏ ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ:  ਕਾਜੀ ਸਾਹਿਬ ! ਤੂਸੀ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਧਰਮ ਉੱਥੇ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਉੱਥੇ ਪਾਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਲੋਭ ਅਤੇ ਗੁੱਸਾ ਆ ਜਾਵੇ, ਉੱਥੇ ਤਾਂ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਪਲੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਮਾਫੀ ਹੀ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਬੇੜਾ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਾਜੀ ਕਹਿਣ ਲਗਾ: ਕਬੀਰ ! ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਗਿਆਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਕੇ ਨਮਾਜ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ, ਰੋਜੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕਾਫਰ ਹੀ ਸਮਝਾਂਗਾ। ਤੂੰ ਕਾਫਿਰਪਨ ਛੱਡ ਕੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਚੱਲ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਨਿਮਾਜ" ਸਿਖਾਵਾਂਗਾ, ਰੋਜੇ" ਰਖਵਾਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਹਜ" ਕਰਣ ਲਈ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਇਆ ਕਰਾਂਗਾ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਬਹਿਸ਼ਤ (ਸਵਰਗ) ਵਿੱਚ ਜਾਵੇਗਾ ਉੱਥੇ ਰੂਹਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਣਗੀਆਂ। ਸ਼ਾਹੀ ਕਾਜੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਕੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਖਿਲਖਿਲਾ (ਖਿੜਖਿੜਾ) ਕੇ ਹਸ ਪਏ ਅਤੇ ਕਾਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੰਹ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਾਰ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਨੂਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਜੀ ਉੱਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਲੋਂ ਕੋਈ ਗੁਸਤਾਖੀ ਭਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਨਿਕਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਨਿਮਾਣੇ ਭਾਵ ਵਲੋਂ ਕਬੀਰ ਜੀ ਵਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ: ਕਬੀਰ ਜੀ ! ਤੁਸੀ ਕਦੇ ਹਜ ਤੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਗਏ ? ਕਬੀਰ ਜੀ: ਕਾਜੀ ਜੀ ! ਗਿਆ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਖੁਦਾ ਨਰਾਜ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਕਾਜੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋਕੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਤਰਫ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਗਾਇਨ ਕੀਤੀ–

ਕਬੀਰ ਹਜ ਕਾਬੇ ਹਉ ਜਾਇ ਥਾ ਆਗੈ ਮਿਲਿਆ ਖੁਦਾਇ ॥

ਸਾਂਈ ਮੁਝ ਸਿਉ ਲਰਿ ਪਰਿਆ ਤੁਝੈ ਕਿਨ੍ਹਿ ਫੁਰਮਾਈ ਗਾਇ ॥੧੯੭॥

ਅੰਗ 1375

ਕਾਬੇ ਵਿੱਚ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਖੁਦਾ ਦੇ ਲੜਨ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਕਾਜੀ ਗ਼ੁੱਸੇ ਵਲੋਂ ਲਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ: ਕਾਜੀ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ! ਜਦੋਂ ਖੁਦਾ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕਾਜੀ ਸਾਹਿਬ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤੁਸੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਛੱਡ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈ ਲਈ ਹੈ ਹੈਂਕੜ (ਹੰਕਾਰ, ਅਹੰਕਾਰ) ਨੇ। ਇੱਥੇ ਵੀ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਨਾਮ ਵੇਚਕੇ ਐਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਲਈ ਵੀ ਰੂਹਾਂ ਦੀ ਆਸ ਲਈ ਬੈਠੇ ਹੋ। ਇਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਹੈ। ਮੈਂ ਰਾਮ ਨਾਮ ਸੇਵਕ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਸੀ ਕੰਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਅਤੇ ਅੰਹਕਾਰ ਵਿੱਚ ਫੰਸੇ ਹੋਏ ਹੋ ਅਤੇ ਮਰਕੇ ਵੀ ਇਸ ਚੱਕਰ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਾਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਕਬੀਰ ਜੀ ! ਅੱਲ੍ਹਾ ਤਾਲਾ ਨੇ ਕੁੱਝ ਸਾਡੇ ਲਈ ਹਲਾਲ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਸਾਡਾ ਹੱਕ ਹੈ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਕਹੀ:

ਕਬੀਰ ਜੋਰੀ ਕੀਏ ਜੁਲਮੁ ਹੈ ਕਹਤਾ ਨਾਉ ਹਲਾਲੁ ॥

ਦਫਤਰਿ ਲੇਖਾ ਮਾਂਗੀਐ ਤਬ ਹੋਇਗੋ ਕਉਨੁ ਹਵਾਲੁ ॥੧੮੭॥   ਅੰਗ 1374

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਹੁਤ ਸੀ ਗੱਲਾਂ ਕਾਜੀ ਅਤੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀਆਂ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਲਈ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਅਰੰਤਧਿਆਨ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ: ਕਾਜੀ ਸਾਹਿਬ ! ਇੱਕ ਗੱਲ ਪੁੰਛੂ  ? ਕਾਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ:  ਹਾਂ । ਕਬੀਰ ਜੀ: ਕਾਜੀ ਜੀ ! ਇਹ ਗੱਲ ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੂਸੀ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਦੀ ਨਮਾਜ ਪੜ ਰਹੇ ਸੀ, ਤੱਦ ਤੁਹਾਡਾ ਧਿਆਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਤਰਫ ਸੀ। ਕਾਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ:  ਹਾਂ । ਕਬੀਰ ਜੀ ਹੰਸਕਰ ਬੋਲੇ–  ਕਾਜੀ ਜੀ  ! ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਰਹੀ ਸੀ ਵਜੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਕੁੰਵਾਰੀ ਕੰਨਿਆ। ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਤੂੰ 7 ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਰ ਕਬਰ ਵਿੱਚ ਲਟਕ ਰਹੇ ਹਨ ਫਿਰ ਵੀ ਵਿਆਹ ਕਰਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ। ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਕਾਜੀ ਪਾਣੀ–ਪਾਣੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਫਿਰ ਬੋਲੇ: ਕਾਜੀ ਜੀ ! ਹੁਣ ਦੱਸੋ ਕਿ ਜਦੋਂ ਧਿਆਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਨਮਾਜ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਕੀ ਮੁਨਾਫ਼ਾ  ? ਕਾਜੀ ਨਿਰੂੱਤਰ ਹੋਕੇ ਪੁੱਛਣ ਲਗਾ: ਕਬੀਰ ਜੀ ! ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਣਦੇ  ? ਕਬੀਰ ਜੀ ਬੋਲੇ: ਕਾਜੀ ਸਾਹਿਬ ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਰਾਮ ਦਾ ਬੰਦਾ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਥੇ ਹੀ ਪਏ ਰਹਿਣ ਦਿੳ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾਓ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਣਾ। ਕਾਜੀ ਸਾਹਿਬ ਨਿਰੂੱਤਰ ਹੋਕੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਕਾਜੀ ਅਤੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਕਾਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੂਠਾ ਅਤੇ ਨਿਰੂੱਤਰ ਹੋਕੇ ਜਾਂਦੇ ਵੇਖਕੇ ਸੰਗਤਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ: ਭਗਤੋਂ ! ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਅਤੇ ਰਾਮ ਦਾ ਭਗਤ ਜਰੂਰ ਬਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਉਸਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕਾਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸੁਣ ਹੀ ਲਈ ਹੋਣਗੀਆਂ ਕਿ ਉਹ ਨਮਾਜ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮਾਂ ਧਿਆਨ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਹੀ ਤਰਫ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਂਗਾਂ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕੀ ਖੁਦਾ ਬਹਰਾ ਹੈ ਜਾਂ ਘੱਟ ਸੁਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਲੋਂ ਕਹੀ ਗਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਪਾਵੇਗਾ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਨਾਮ ਬਿਠਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।