13. ਸਾਧੂਆਂ ਵਲੋਂ ਗਿਆਨ ਚਰਚਾ

ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਸਿਆਨੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਵੱਡੇ ਭਗਤ ਬੰਣ ਗਏ। ਦਿਨ–ਰਾਤ ਸਤਿਸੰਗ ਹੋਣ ਲੱਗੇ। ਸਾਧੂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਅੱਠਾਂ ਪਹਿਰ ਹੀ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਧੂ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਆਕੇ ਬੈਠ ਗਏ।  ਸਾਧੂਵਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ– ਕਬੀਰ ਜੀ ! ਜੀਵ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ  ? ਇਸਦਾ ਜਵਾਬ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਦਿੱਤਾ– ਭਗਤੋਂ ! ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਭਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਮ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਸਿਮਰਨ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਵੇ:

ਗਉੜੀ ॥

ਰਾਮ ਜਪਉ ਜੀਅ ਐਸੇ ਐਸੇ ॥ ਧ੍ਰੂ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਜਪਿਓ ਹਰਿ ਜੈਸੇ ॥੧॥

ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਭਰੋਸੇ ਤੇਰੇ ॥ ਸਭੁ ਪਰਵਾਰੁ ਚੜਾਇਆ ਬੇੜੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਜਾ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਹੁਕਮੁ ਮਨਾਵੈ ॥ ਇਸ ਬੇੜੇ ਕਉ ਪਾਰਿ ਲਘਾਵੈ ॥੨॥

ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਐਸੀ ਬੁਧਿ ਸਮਾਨੀ ॥ ਚੂਕਿ ਗਈ ਫਿਰਿ ਆਵਨ ਜਾਨੀ ॥੩॥

ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਭਜੁ ਸਾਰਿਗਪਾਨੀ ॥

ਉਰਵਾਰਿ ਪਾਰਿ ਸਭ ਏਕੋ ਦਾਨੀ ॥੪॥੨॥੧੦॥੬੧॥   ਅੰਗ 337

ਮਤਲੱਬ– ਰਾਮ ਦਾ ਨਾਮ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਜਪਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਦਿਲ ਲਗਾਕੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਪਦਾ। ਰਾਮ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰੋ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰੁਵ ਅਤੇ ਪ੍ਰਹਲਾਦ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਮ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਛੱਡ ਦਿੳ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰੋ ਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ! ਤੁਹਾਡੇ ਭਰੋਸੇ ਉੱਤੇ ਸਾਰਾ ਪਰਵਾਰ ਭਗਤੀ ਦੇ ਬੇੜੇ (ਨਾਵ, ਜਹਾਜ) ਉੱਤੇ ਚੜਾਇਆ ਹੈ ਤੁਸੀ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪਾਰ ਲੰਘਾਣਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਬੁੱਧਿ ਬਖਸ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਜਨਮ–ਮਰਨ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਜਪੋ। ਇਧਰ ਅਤੇ ਉੱਧਰ ਯਾਨੀ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਰਲੋਕ ਵਿੱਚ ਈਸ਼ਵਰ ਹੀ ਦਾਨ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਰਾਮ ਉੱਤੇ ਭਰੋਸਾ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਕਰੋ। ਇੱਕ ਜਿਗਿਆਸੂ ਸਾਧੂ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਕਬੀਰ ਜੀ ! ਜਪ ਤਪ ਅਤੇ ਰਾਮ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ। ਲਿਵ ਨਹੀਂ ਜੁੜਦੀ। ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਬੋਲੇ:

ਕਿਆ ਜਪੁ ਕਿਆ ਤਪੁ ਸੰਜਮੋ ਕਿਆ ਬਰਤੁ ਕਿਆ ਇਸਨਾਨੁ ॥

ਜਬ ਲਗੁ ਜੁਗਤਿ ਨ ਜਾਨੀਐ ਭਾਉ ਭਗਤਿ ਭਗਵਾਨ ॥੨॥  ਅੰਗ 337

ਮਤਲੱਬ– ਚਾਹੇ ਜਪ ਕਰੋ ਚਾਹੇ ਤਪਸਿਆ ਕਰੋ ਜਾਂ ਸੰਜਮ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵਰਤ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਸਨਾਨ ਕਰੋ, ਫਿਰ ਵੀ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਰੱਬ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਣ ਦੀ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਕਰਣ ਦੀ ਜੁਗਤੀ ਨਹੀਂ ਸਮੱਝੀ ਜਾਵੇ। ਸਤ, ਸੰਜਮ, ਸੰਤੋਸ਼, ਨੇਕੀ, ਸੇਵਾ, ਭਰੋਸਾ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਗਾਰ ਕਰਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਜੁਗਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅਰਪਨ ਕਰ ਦਿਓ। ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਇਸਤਰੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਉਸੀ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਆਸਾ ॥

ਕੀਓ ਸਿੰਗਾਰੁ ਮਿਲਨ ਕੇ ਤਾਈ ॥ ਹਰਿ ਨ ਮਿਲੇ ਜਗਜੀਵਨ ਗੁਸਾਈ ॥੧॥

ਹਰਿ ਮੇਰੋ ਪਿਰੁ ਹਉ ਹਰਿ ਕੀ ਬਹੁਰੀਆ ॥ ਰਾਮ ਬਡੇ ਮੈ ਤਨਕ ਲਹੁਰੀਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਧਨ ਪਿਰ ਏਕੈ ਸੰਗਿ ਬਸੇਰਾ ॥ ਸੇਜ ਏਕ ਪੈ ਮਿਲਨੁ ਦੁਹੇਰਾ ॥੨॥

ਧੰਨਿ ਸੁਹਾਗਨਿ ਜੋ ਪੀਅ ਭਾਵੈ ॥ ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਫਿਰਿ ਜਨਮਿ ਨ ਆਵੈ ॥੩॥੮॥੩੦॥   ਅੰਗ 483

ਮਤਲੱਬ–ਪਤੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਕੋਈ ਜੋਬਨਮਤੀ ਇਸਤਰੀ ਸੋਲਾਂਹ ਸ਼ਰੰਗਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਂਜ ਹੀ ਹਰਿ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਭਗਤ ਨੂੰ ਭਗਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਸ਼ਿਗਾਰ ਕਰਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸੱਮਝ ਲਓ ਕਿ ਹਰਿ ਈਸ਼ਵਰ ਮੇਰਾ ਪਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਦੀਵਾਨੀ ਇਸਤਰੀ ਹਾਂ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਨਾਚੀਜ ਜਈ। ਪਰ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੀ ਵੀ ਇਸਤਰਿਆਂ (ਮਹਿਲਾਵਾਂ) ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਉਸਦੀ ਸੇਜ ਉੱਤੇ ਸੋਂਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਪਤੀ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਂਦੀਆਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸਤਰੀਆਂ (ਮਹਿਲਾਵਾਂ, ਨਾਰੀਆਂ) ਵਿੱਚ ਅਹੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕ ਸੰਤ ਸਾਧੂ ਹਨ ਜੋ ਭਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅੰਹਕਾਰ ਅਤੇ ਇਰਖਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਉਸਤੋਂ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਪਾਂਦੇ। ਜਨਮ–ਜਨਮ ਭਟਕਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੈਂ ਯਾਨੀ ਅਹਿਮ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਜੋ ਭਗਤ ਇੱਕ ਸੁਹਾਗਨ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਭ ਲਕਸ਼ਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਣ ਪਤੀ ਰੱਬ ਨੂੰ ਭਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਫਿਰ ਕਦੇ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ ਗੇੜੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ–ਮਰਨ ਮਿਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਤਰਿਸ਼ਣਾ ਮਿਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:

ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਮਾਇਆ ਲੈ ਜਾਰੀ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਗਾਗਰਿ ਫੂਟੀ ॥

ਕਾਮ ਚੋਲਨਾ ਭਇਆ ਹੈ ਪੁਰਾਨਾ ਗਇਆ ਭਰਮੁ ਸਭੁ ਛੂਟੀ ॥੨॥

ਸਰਬ ਭੂਤ ਏਕੈ ਕਰਿ ਜਾਨਿਆ ਚੂਕੇ ਬਾਦ ਬਿਬਾਦਾ ॥

ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਮੈ ਪੂਰਾ ਪਾਇਆ ਭਏ ਰਾਮ ਪਰਸਾਦਾ ॥੩॥੬॥੨੮॥   ਅੰਗ 483